WAT EEN EITJE TE MAKEN HEEFT MET TEKST
Is schrijven voor laaggeletterden wel leuk?
Teksten maken voor laaggeletterden lijkt een eitje. Maar deze zin illustreert precies waarom het dat niet is. Want laaggeletterden hebben vaak moeite met figuurlijke taal. Zij zullen zich afvragen wat een eitje te maken heeft met tekst. Is schrijven voor laaggeletterden dan wel leuk?
Op 14 november lanceerde minister Jet Bussemaker in Vrouw & Vaart in Amsterdam het online sollicitatiespel voor laaggeletterde vrouwen. Schrijfster Karin Giphart, game designer Nick Witsel en ik hadden het idee een jaar eerder voorgelegd aan Stichting Lezen & Schrijven. Zij reageerden enthousiast op ons plan en wij gingen aan de slag.
We haalden verhalen op bij vrouwen en verwerkten die in een spel over een zeepfabriek. Het verhaal is dat de directeur van de fabriek een nieuwe medewerker wil aannemen. De vrouwen die het spel spelen kruipen in de huid van de directeur en beoordelen drie sollicitanten. Ze zien korte filmpjes en beantwoorden multiple choice vragen over de kandidaten.
Talige humor
Bij het schrijven van de vragen en antwoorden wilden we graag wat humor erin. Dat viel nog niet mee. Dan merk je hoezeer talige humor een spel is met dubbele betekenissen, verwijzingen naar uitdrukkingen en figuurlijke taal. En die vielen allemaal af. Schrijven voor laaggeletterden betekent woorden gebruiken die een letterlijke betekenis hebben. Maar daarmee was het spel nog wel leuk.
Het aantrekkelijke van het spel schuilt in de omdraaiing van de rollen. Voor één keer zijn de vrouwen niet de sollicitant die beoordeeld wordt, maar de directeur die beoordeelt. Dat bevalt ze. En er valt zelfs af en toe wat te lachen. Minister Bussemaker speelde tijdens de lancering het spel. In het eerste filmpje presenteert kandidaat Marie zich. Zij ziet er wat groezelig uit. De vraag bij het filmpje luidt: Hoe vind je dat Marie eruit ziet? Eén van de mogelijke antwoorden was: Marie kan wel een zeepje gebruiken. Oké, het is geen dijenkletser, maar de zaal lachte wel.
Zinnen doorzetten
Teksten maken voor laaggeletterden is bepaald niet makkelijk. Het is telkens weer zoeken naar concrete en veel voorkomende woorden. Variëren in woordkeus, bijvoorbeeld afwisselend de woorden ‘sollicitant’ en ‘kandidaat’ gebruiken, is niet wenselijk. Dubbelzinnige woorden moet je vermijden. En een uitdrukking zoals hierboven, over in de huid kruipen van de directeur – niet doen. Daar komen nare dingen van.
En toch, laaggeletterden zijn niet dom. Ze begrijpen zo veel wel. Jullie moeten je zinnen doorzetten, zei minister Bussemaker aan het eind van de middag tegen de vrouwen. Ik zat op weg naar huis op deze uitspraak te kauwen. ‘Je zinnen doorzetten’ was figuurlijk bedoeld (en foutief gebruikt), maar in letterlijke betekenis werd het een mooie en veelzeggende aansporing. Ik denk dat de vrouwen het zeker zo begrepen hebben. Soms is communiceren dan ineens weer een eitje.
Overigens, het spel is ook voor mannen leuk. Maar in dit geval is het ingebed in Educatie voor Vrouwen met Ambitie van Stichting Lezen & Schrijven. Ook het spel spelen? Dat kan op evaenik.nl.